هویت جنسی یکی از بنیادیترین جنبههای وجود انسان است که بر تمامی ابعاد زندگی فرد تأثیر میگذارد. برای برخی افراد بین جنسیتی که با آن متولدشدهاند و جنسیتی که خود را با آن شناسایی میکنند، احساس تفاوت وجود دارد. این احساس ناسازگاری که اختلال هویت جنسی نام دارد، منجر به رنج و ناراحتی شدید میشود. در چنین شرایطی عمل تغییر جنسیت بهعنوان راهکاری برای هماهنگ کردن بدن با هویت درونی فرد مطرح میشود. در این مقاله به دلایل نیاز به عمل تطبیق جنسیت پرداخته و سپس مراحل آمادهسازی، انواع روشهای جراحی، چالشهای اجتماعی و حقوقی، هزینهها و در انتها زندگی پس از عمل را بررسی میکنیم.
مفهوم هویت جنسی و نیاز به تغییر جنسیت
هویت جنسیتی یک مفهوم اجتماعی است که بر اساس باورهای فرهنگی و اجتماعی درباره مردانگی و زنانگی شکل میگیرد. این هویت ثابت نیست و میتواند در طول زمان و در فرهنگهای مختلف تغییر کند.
به اشاره دارد که افراد تراجنسیتی تجربه میکنند؛ زمانی که جنسیتی که با آن متولدشدهاید با هویت جنسیتی درونی شما همخوانی نداشته باشد دچار احساس نارضایتی عمیقی میشوید به این اصطلاح اختلال هویت جنسیتی و به افرادی که دچار این دوگانگی هستند ترانس یا تراجنسیتی گفته میشود.
افراد ترانس برای هماهنگ کردن بدن خود با هویت جنسیتی درونی خود تغییراتی را در زندگی خود مثل اعلام عمومی و تغیر جنسیت ایجاد میکنند. این فرآیند را فرایند تغییر یا فرایند گذار مینامند که شامل مراحل مختلفی ازجمله هورمون درمانی و عمل تغییر جنسیت است.
مراحل آمادهسازی برای عمل تغییر جنسیت
بنابر سازمان حقوق بشر، کشورهای مختلف جهان باید برای حمایت از افراد ترانس رویکردهایی تعیین کنند. در کشور ما ایران نیز، قانون امکان به رسمیت شناختن قانونی افراد تراجنسیتی را فراهم کرده است، اما مشروط به تأیید رسمی «اختلال هویت جنسیتی» آنها توسط سازمان پزشکی قانونی و تکمیل مراحل طولانی قانونی و پزشکی مربوط به دوره «گذار جنسیتی» است. بهبیاندیگر افراد ترانس برای انجام عمل تطبیق جنسیت نیاز به تأیید مراجع قضایی دارند.
توجه به این نکته ضروری است که در قانون ایران هویت جنسیتی افراد تراجنسیتی که به دلایل مختلف مراحل گذار جنسیتی را طی نکنند، از حمایتهای قانونی برخوردار نخواهند بود.
فرایند قانونی برای عمل تغییر جنسیت در ایران
بر اساس قوانین وضعشده، فرایند آمادهسازی برای عمل تغییر جنسیت در ایران شامل مراحل زیر است:
- اخذ مجوز از دادگاه خانواده: فرد متقاضی جراحی تغییر جنسیت ابتدا باید مجوز لازم را از دادگاه خانواده دریافت کند. دادگاه درخواست را بررسی میکند تا ضرورت انجام جراحی را تعیین نماید.
- ارجاع به سازمان پزشکی قانونی: دادگاه فرد را به سازمان پزشکی قانونی برای معاینه و دریافت نظریه پزشکی ارجاع میدهد.
- معاینه پزشکی و تأیید نیاز: سازمان پزشکی قانونی معاینات پزشکی را انجام میدهد. در صورت تأیید نیاز فرد به جراحی تغییر جنسیت، دادگاه مجوز آغاز درمانهای پزشکی و درنهایت انجام جراحی را صادر میکند.
- انجام جراحی تغییر جنسیت: پس از دریافت مجوز دادگاه، فرد میتواند تحت جراحی تغییر جنسیت قرار گیرد.
- ارائه مدارک پزشکی به دادگاه: پس از جراحی، فرد باید مدارک پزشکی مربوطه را بهعنوان اثبات انجام جراحی به دادگاه ارائه دهد.
در ایران، سن قانونی برای انجام این عمل معمولاً ۱۸ سال است و در برخی از موارد منوط به رضایت والدین خواهد بود.
۱- جلسات مشاوره قبل از عمل تغییر جنسیت
عمل تغییر جنسیت برای افراد ترانس، تغییری اساسی در سبک زندگی آنها ایجاد میکند و بسیاری از بیماران ممکن است احساساتی مانند ترس، اضطراب یا خشم را تجربه کنند، حتی اگر خود عمل جراحی تهدیدی واقعی برای سلامتی آنها نداشته باشد.
مشاوره تخصصی روانشناسی و جراحی موجب میشود که افراد ترانس بتوانند علاوه بر غلبه بر ترسهای خود، ارزیابی درستی از فرایند گذار داشته باشند.
عمل تغییر جنسیت در ایران مستلزم گذراندن دورههای مشاوره و تأیید آن توسط مراجع قانونی است. برخی از متخصصان جراح در ایران معتقدند ارزیابی روانشناختی برای فرد متقاضی گذار جنسیتی ضروری است و گاه برخی از جراحان برای اطمینان از اینکه بیمار همجنسگرا نباشد یک دوره آشنایی با بیمار را ترتیب میدهند.
میخواهید بدانید ترانسجندر کیست و هویت جنسیتی چگونه بر زندگی افراد تأثیر میگذارد؟ مقاله «ترنس به چه کسانی گفته میشود» به زبان ساده و روان، به تمام پرسشهای شما درباره هویت جنسی و افراد ترنس پاسخ میدهد.
۲- استفاده از هورمون درمانی برای آمادگی بدن
هورمون درمانی برای افراد ترنسجندر، چه خواهان انجام عمل تغییر جنسیت باشند و چه نباشند یک مرحله ضروری در فرایند گذار به شمار میرود. هورمون درمانی بین جنسیتی اثرات مثبت جسمی و روانی بر فرد ترنس در حال گذار دارد و بهعنوان درمانی اصلی برای بسیاری از بیماران در نظر گرفته میشود. هورمون درمانی موجب آمادگی بیولوژیکی بدن برای انجام عملهای تغییر جنسیت و کاهش عوارض آنها دارد.
بیماران ترنسجندر بعد از جراحی تطبیق جنسیت نیز برای سلامت استخوانی و قلبی عروقیشان، تحت هورمونهای طولانیمدت یا مادامالعمر قرار میگیرند. توجه داشته باشید که هورمون درمانی میتواند عوارض جانبی جدی جسمی و روانی داشته باشد و باید تحت نظارت پزشک انجام شود.
۳- ارزیابیهای پزشکی پیش از جراحی تغییر جنسیت
برای آماده شدن برای این عمل، جراح متخصص پس از رؤیت تأییدیههای مراجع قضایی، سابقه پزشکی شما را بررسی میکند تا اطمینان حاصل کند که ازنظر جسمی در وضعیت خوبی هستید. جراح برای بررسی معمولاً آزمایشهای مختلفی ازجمله موارد زیر تجویز میکند:
- معاینات فیزیکی از بدن شما
- انواع آزمایشهای خون مثل بررسی هورمونها، CBT و…
- آزمایشهای تصویربرداری مثل MRI، سونوگرافی و…
در فرایند ارزیابی باید درک کاملی از چالشهای حاضر و آیندهای که با آن روبرو خواهید شد، داشته باشید. مثل آگاهی از روند جراحی و تأثیرات آن بر زندگی یا تمایل به داشتن فرزند بیولوژیکی. بسیاری از جراحیها باعث ناباروری موقت یا دائمی میشوند؛ بنابراین میتوانید گزینههای حفظ باروری مانند انجماد تخمک یا اسپرم را مدنظر قرار دهید.
چالشهای عمل تغییر جنسیت در ایران
مهمترین چالشهای مرتبط با جراحی تغییر جنسیت در ایران میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- تعداد محدود جراحان عمل تطبیق جنسیت در ایران
- زمان انتظار طولانی
- انتظارات غیرواقعی
- کمبود مراقبتهای بعد از عمل
- خطاهای بیمارستانی هنگام عمل تطبیق جنسیت
- کمبود آگاهی در بین متخصصان پزشکی
- مشکلات پوشش بیمه این نوع عملها
- محدودیتهای جغرافیایی
- ضرورت رضایت والدین برای جراحی
- فشار برای انجام جراحی برای به رسمیت شناخته شدن قانونی
- انجام جراحیهای تغییر جنسیت بهطور ناقص
-
انواع روشهای جراحی تغییر جنسیت
جراحیهای مرتبط با تغییر جنسیت روشهای مختلفی را شامل میشوند که به افراد ترنس کمک میکنند تا بدن فیزیکی خود را با هویت جنسی خود هماهنگ کنند. این جراحیها بسته به نیازها و اهداف فردی، بسیار متنوع هستند. در اینجا برخی از روشهای رایج عمل تطبیق جنسیت آورده شده است:
عمل تغییر جنسیت از مرد به زن (MTF)
هدف عمل جراحی مرد به زن (MTF) در زنان تراجنسیتی، جراحیهای مرتبط با بالاتنه، جراحی پایینتنه یا هر دو است. این روشها به زن ترنس کمک میکند تا ظاهر خود را با هویت زنانه خود تطبیق دهد. برخی از افراد عملهای صورت را نیز در فرایند گذار انجام میدهند. برای افرادی که بهصورت بیولوژیکی مرد متولدشدهاند اما با هویت جنسی زن زندگی میکنند، عملهای زیر قابلاجرا است:
- واژینوپلاستی: ایجاد واژن انجام میشود.
- لابیاپلاستی: شکل دادن به لابیا مینورا و ماژورا به منظور ایجاد ظاهری زنانهتر
- ارکیدکتومی: برداشتن بیضهها
- بزرگ کردن سینه: انجام ماموپلاستی افزایشی و عمل پروتز سینه. شایانذکر است که در کلینیک الو جراح جراحی پروتز سینه با با تکنیک زیر عضله و لیپوساکشن چربی انجام میشود.
- افزایش حجم و فرم دهی به باسن: این عمل با تزریق چربی طبیعی فرد به مناطق باسن انجام میشود. تزریق چربی به باسن در کلینیک الو جراح امکانپذیر است.
- جراحی زنانهسازی صورت: روشهایی مانند لیفت ابرو، جراحی بینی و تراشیدن غدد تیروئید برای ایجاد ظاهری زنانه در صورت است. در حال حاضر عملهای زیبایی مربوط به زنانه سازی صورت در مجموعه الو جراح انجام نمیشود.
عمل تغییر جنسیت از زن به مرد (FTM)
هدف عمل جراحی زن به مرد (FTM) در مردان تراجنسیتی، جراحیهای مرتبط با بالاتنه، جراحی پایینتنه یا هر دو است. ممکن است افراد بخواهند عملهای صورت را انجام دهند. برای افرادی که زن متولدشدهاند اما بهعنوان مرد زندگی میکنند، عملهای زیر قابلاجرا است:
- ماستکتومی: جراحی تخلیه بافت سینه و پستان. این جراحی بهصورت کاملاً تخصصی و با تضمین عدم بازگشت نتیجه جراحی در مجموعه الو جراح توسط دکتر مرادیان انجام میشود.
- هیسترکتومی: برداشتن رحم. در مجموعه الو جراح تخلیه رحم و تخمدان با استفاده از تکنیک لاپاراسکوپی با حداقل برش همراه با عمل تخلیه سینه در یک جلسه انجام انجام میشود. با این تکنیک بیمار میتواند در همان روز جراحی به خانه بازگردد.
- اووفورکتومی: برداشتن تخمدانها
- فالوپلاستی: ساخت آلت تناسلی
- اسکروتوپلاستی: ایجاد کیسه بیضه
- متودیوپلاستی: یک عمل جراحی که از بافت کلیتوریس موجود برای ایجاد آلت تناسلی استفاده میکند.
برای مشاهده نمونه جراحیهای مرتبط با تغییر جنسیت میتوانید به پیج اینستاگرام الو جراح مراجعه کرده یا از طریق واتساپ به مشاورین الو جراح پیام دهید.
چالشهای اجتماعی و حقوقی مرتبط با تغییر جنسیت
افراد ترنس در ایران پسازاینکه عمل تغییر جنسیت را انجام میدهند، هنوز هم با ترکیبی از موانع قانونی و اجتماعی مواجه هستند. در ادامه سعی کردهایم این چالشها را در دو گروه قانونی و فرهنگی – اجتماعی بهطور مختصر موردبررسی قرار دهیم:
چالشهای حقوقی بعد از عمل تغییر جنسیت
- به رسمیت شناختن قانونی: در ایران افراد ترنسجندر، نیاز به تشخیص رسمی «اختلال هویت جنسیتی» از سوی سازمان پزشکی قانونی و تکمیل مراحل طولانی قانونی و پزشکی دارند تا به رسمیت شناخته شوند.
- چالشهای مرتبط با اصلاح مدارک هویتی: این فرایند زمانبر بوده و گاه هزینههای زیادی را به افراد تحمیل میکند.
- جرمانگاری روابط همجنسگرایانه: قوانین جرمانگاری هرگونه رابطه جنسی خارج از ازدواج دگرجنسگرا را جرم میدانند که شرایط پیچیدهای را برای افراد ترنس ایجاد میکند.
- عدم وجود قوانین بیان جنسیتی: افراد ترنس ممکن است به دلیل بیان جنسیتی خود، در معرض دستگیری خودسرانه، بازداشت و شلاق زدن قرار گیرند.
- مشکلات خدمت سربازی: مردان ترنس ممکن است در اخذ معافیت از خدمت سربازی اجباری با مشکل مواجه شوند.
- دسترسی محدود به مراقبتهای بهداشتی: تعداد کمی از متخصصان و بیمارستانها روشهای تغییر جنسیت را ارائه میدهند.
- تبعیض قانونی علیه زنان: سیستم قضایی ایران علیه زنان تبعیضآمیز است و این امر میتواند چالشهای منحصربهفردی را برای افراد ترنس، بهویژه زنان ترنس ایجاد کند.
چالشهای اجتماعی بعد از عمل تطبیق جنسیت
- انگ اجتماعی و تبعیض: همچون طرد شدن در محیطهای کار و مدرسه و تعصب اجتماعی است.
- طرد شدن از خانواده و اطرافیان: بسیاری از افراد ترنسجندر توسط خانوادههای خود طرد میشوند که گاهی منجر به خشونت، سوءاستفاده و حتی قتلهای ناموسی میشود.
- کمبود درک و آگاهی: آگاهی و درک کافی از مسائل ترنسجندر در جامعه ایران وجود ندارد و برخی از افراد آن را بهعنوان یک بیماری روانی، منحرف یا غربی میبینند.
- آزار و اذیت: افراد ترنسجندر اغلب در مدارس و اماکن عمومی مورد آزار و اذیت و تعرض جنسی قرار میگیرند.
- تبعیضهای شغلی و درآمدی: بسیاری از کارفرمایان با افراد ترنسجندر تبعیض قائل میشوند و یافتن کار برای آنها را دشوار میکند.
- محرومیتهای اجتماعی: افراد ترنس پس از عمل تغییر جنسیت اغلب از فعالیتها و رویدادهای اجتماعی کنار گذاشته میشوند که به انزوای بیشتر آنها میانجامد.
هزینه عمل تغییر جنسیت
بزرگترین چالشهایی که افراد ترنسجندر در ایران با آن روبرو هستند، هزینه بالای عمل تغییر جنسیت است. هزینه عمل تطبیق جنسیت بسته به نوع جراحی تغییر جنسیت، جراح و تبحر آن و البته محل کلینیک یا بیمارستان متفاوت است. برای مثال عمل تخلیه سینه بسته به میزان حجم پستان، در دی ماه سال ۱۴۰۳ بین ۵۵ الی ۷۵ میلیون تومان برآورد میشود. موارد زیر را هنگام تخمین هزینه عمل تطبیق جنسیت مدنظر قرار دهید:
- نوع و روش جراحی
- دستمزد جراح
- تعداد مراحل جراحیای که نیاز دارید
- بیمارستان و کلینیکی که در آن عمل را انجام میدهید
- آگاهی از میزان پوششهای بیمه درمانی و تکمیلی
- امکان استفاده از حمایتهای سازمان بهزیستی کشور و مؤسسات خیریه
- هزینههای هورمون درمانی
- هزینههای مربوط به مراقبتهای پس از عمل و داروهای تجویزی
- تعداد آزمایشها و مشاورههای روانشناسی اولیه
- هزینههای قانونی
- هزینههای غیرمنتظره از قبیل تغییر شغل و یا عدمحمایتهای اطرافیان
- پوششهای بیمهای
برای مشاوره رایگان و اطلاع از هزینه دقیق عمل تغییر جنسیت، کافی است یک پیام به واتساپ الو جراح ارسال کنید. مشاورین ما باتجربه و دانش کافی، شما را در این مسیر همراهی میکنند.
آیا بیمه هزینههای عمل تغییر جنسیت را پوشش میدهد؟
درصد پوشش بیمههای تکمیلی برای عمل تطبیق جنسیت بسته به شرایط بیمهنامه بین هفتاد تا نود درصد است. البته توجه داشته باشید که همه بیمهها به دلیل اینکه این عمل را یک عمل زیبایی حساب میکنند هزینه آن را پوشش نمیدهند.
زندگی پس از عمل تغییر جنسیت
زندگی پس از عمل تغییر جنسیت پس از انجام جراحیهای تأیید هویت جنسی شامل تغییرات جسمی، روانی و اجتماعی گستردهای است که فرد پس از جراحی تجربه میکند:
- اثرات تغییرات فیزیکی و روانی پس از عمل
بسیاری از مطالعات نشان دادهاند که افراد ترنسجندر پس از جراحی تغییر جنسیت با تغییران فیزیکی به وجود آمده در بدنشان، رضایت کامل داشته و سطوح بالاتری از رضایت جنسی را تجربه کردهاند. رسیدن به ارگاسم در بیش از ۷۵ درصد در این بیماران گزارش شده است.
فرایند گذار فواید سلامت روان بلندمدت نیز برای افراد ترنس دارد. مطالعات نشان میدهند که عمل تطبیق جنسیت دیسفوریای جنسیتی و شرایط مرتبط مانند اضطراب و افسردگی را کاهش میدهد.
- بهبود کیفیت زندگی و افزایش اعتمادبهنفس
افرادی که جراحی تغییر جنسیت را انتخاب میکنند، با کاهش ناسازگاری جنسیتی خود کیفیت زندگی خود را بهبود میبخشند. بسته به نوع عمل، ۹۴٪ تا ۱۰۰٪ افراد از نتایج جراحی خود ابراز رضایت میکنند.
البته علیرغم بهبودها، کیفیت زندگی افراد ترنس حتی پس از جراحی هم ممکن است همچنان پایینتر از جمعیت عمومی باشد و مسائل مربوط به سلامت روان مانند افسردگی و اضطراب همچنان وجود دارند.
- بهبود تاییدات اجتماعی
عمل تغییر جنسیت به ویژگیهای فیزیکی یک فرد ترنس امکان میدهد تا با هویت جنسی واقعیشان بیشتر هماهنگ شود و با آن در اجتماع ظاهر شود. این جراحی به ترنسجندرها کمک میکند در محیطهای عمومی و اجتماعی اعتمادبهنفس بیشتری داشته باشند.
پس از جراحی تغییر جنسیت، داشتن حمایت خانواده، دوستان و جامعه برای ساختن زندگی بهتر بسیار حیاتی است. بدون چنین حمایتی، تأثیر مثبت جراحی بهشدت محدود میشود و ممکن است کیفیت زندگی فرد بهجای بهتر شدن، کاهش یابد. عدمحمایت اجتماعی پس از جراحی حتی میتواند چشماندازهای شغلی را مختل کند و افراد ترنسجندر را به حاشیه جامعه سوق دهد.
همواره به خاطر داشته باشید که نتایج مثبت جراحی بستگی زیادی به درمان جامع دارد که شامل مشاوره روانشناسی، هورمون درمانی و حمایت اجتماعی نیز میشود.
نتیجهگیری
عمل تغییر جنسیت فرآیندی چندوجهی برای تطبیق جسم با هویت جنسی درونی افراد ترانس است. این عمل در ایران با طی مراحل قانونی و پزشکی انجام میشود و میتواند بهبود چشمگیری در کیفیت زندگی و سلامت روان افراد ایجاد کند. باوجود چالشهایی مانند هزینههای بالا و موانع اجتماعی، اکثر افراد پس از عمل از نتایج آن رضایت دارند. حمایت همهجانبه از این افراد و افزایش آگاهی عمومی، نقش مهمی در موفقیت این فرآیند و بهبود زندگی آنها ایفا میکند. باوجود چالشهای مربوط به عمل تطبیق جنسیت، حمایت همهجانبه و افزایش آگاهی عمومی برای موفقیت این فرآیند ضروری است.